Mutyzm: co to jest i jakie są jego przyczyny?

Mutyzm to złożone zaburzenie charakteryzujące się niemożnością posługiwania się mową, pomimo zachowanego rozumienia języka i możliwości komunikowania się w inny sposób, na przykład poprzez pismo czy gesty. Kluczowe jest zrozumienie, że mutyzm ma podłoże psychologiczne i pojawia się u osób – zarówno dzieci, jak i dorosłych – które wcześniej swobodnie posługiwały się mową. Nie jest to więc problem fizjologiczny związany z aparatem mowy, ale raczej manifestacja wewnętrznego stanu psychicznego. Przyczyny mutyzmu są wielowymiarowe i często wiążą się z lękiem, fobiami lub silnym stresem. Warto podkreślić, że dziecko z mutyzmem chce mówić, ale zaburzenie uniemożliwia mu skuteczne komunikowanie się werbalne w określonych sytuacjach. Przyczyny tego stanu mogą być różnorodne, obejmując stres, skłonności genetyczne, traumatyczne przeżycia, a nawet czynniki związane z wychowaniem, takie jak nadopiekuńczość rodziców czy zbyt wysokie wymagania.

Mutyzm całkowity i wybiórczy – rodzaje

Mutyzm można podzielić na dwie główne formy: mutyzm całkowity i mutyzm wybiórczy, znany również jako mutyzm selektywny. Mutyzm całkowity to stan, w którym osoba doświadcza całkowitej niemożności mówienia we wszystkich sytuacjach. Jest to rzadsza forma, która może mieć różne podłoża, w tym psychologiczne, ale również neurologiczne. Z kolei mutyzm wybiórczy jest znacznie częściej diagnozowany i charakteryzuje się selektywnym niemówieniem w pewnych sytuacjach społecznych, podczas gdy w innych, na przykład w domu w gronie najbliższych, osoba komunikuje się normalnie. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może być postrzegane jako nieśmiałe lub wycofane, ale jego milczenie nie wynika ze złośliwości, lecz z silnego lęku przed mówieniem w określonym otoczeniu, takim jak szkoła czy obecność obcych osób.

Mutyzm wybiórczy — objawy towarzyszące

Mutyzm wybiórczy, jako zaburzenie lękowe, często wiąże się z szeregiem innych objawów, które mogą utrudniać życie dziecka i jego funkcjonowanie w społeczeństwie. Wśród najczęściej występujących symptomów towarzyszących mutyzmowi wybiórczemu wymienia się nadmierną nieśmiałość, unikanie kontaktu wzrokowego z innymi ludźmi, a także ogólne unikanie interakcji z rówieśnikami. Dzieci te mogą mówić bardzo cicho, szeptem, lub całkowicie milczeć w sytuacjach, które wywołują u nich lęk. Często obserwuje się również lęk separacyjny, czyli trudności z rozstaniem się z rodzicami, a także zwiększoną płaczliwość i zaburzenia snu. Te dodatkowe objawy mogą być sygnałem głębszego problemu emocjonalnego, który wymaga profesjonalnego wsparcia.

Jak zdiagnozować i leczyć mutyzm?

Diagnoza mutyzmu u dziecka

Diagnoza mutyzmu, zwłaszcza mutyzmu wybiórczego, bywa procesem skomplikowanym i często opóźnionym. Wynika to głównie z faktu, że dziecko z tym zaburzeniem nie wykazuje problemów z mówieniem w domowym zaciszu, co może maskować istnienie trudności w innych środowiskach. Brak mowy w sytuacjach społecznych, takich jak szkoła czy przedszkole, może być mylnie interpretowany jako wynik nieśmiałości lub złośliwości dziecka. Aby postawić właściwą diagnozę, kluczowe jest spełnienie określonych kryteriów, obejmujących konsekwentną niemożność mówienia w określonych sytuacjach społecznych, wpływ tego stanu na osiągnięcia szkolne i społeczne dziecka, a także czas trwania objawów – zazwyczaj powyżej miesiąca. Niezbędne jest również wykluczenie innych przyczyn trudności z mową, takich jak zaburzenia rozwoju językowego czy problemy ze słuchem.

Terapia mutyzmu – psycholog i metody leczenia

W przypadku podejrzenia mutyzmu u dziecka, kluczowe jest niezwłoczne skonsultowanie się ze specjalistami: logopedą, który oceni możliwości komunikacyjne dziecka, oraz psychologiem, który zajmie się psychologicznym podłożem zaburzenia. Należy pamiętać, że nie należy zmuszać dziecka do mówienia, ponieważ może to przynieść odwrotny skutek i pogłębić lęk. Terapia mutyzmu jest zawsze dobierana indywidualnie do potrzeb dziecka i może obejmować różnorodne metody. Do najczęściej stosowanych należą: psychoterapia, terapia behawioralna oraz terapia poznawczo-behawioralna, która koncentruje się na zmianie negatywnych wzorców myślenia i zachowania. Popularna jest również terapia przez zabawę, która pozwala dziecku na wyrażenie emocji i budowanie pewności siebie w bezpiecznym środowisku. W niektórych przypadkach, gdy inne metody okazują się niewystarczające, rozważane jest leczenie farmakologiczne, często z wykorzystaniem leków przeciwdepresyjnych z grupy SSRI, które mogą pomóc w redukcji lęku.

Mutyzm organiczny vs funkcjonalny – kluczowe różnice

Przyczyny mutyzmu sytuacyjnego

Mutyzm, rozpatrywany w kontekście jego przyczyn, można podzielić na mutyzm organiczny i mutyzm funkcjonalny. Mutyzm organiczny jest spowodowany wadami anatomicznymi aparatu mowy lub uszkodzeniami neurologicznymi mózgu, które bezpośrednio wpływają na zdolność mówienia. Jest to rzadsza forma mutyzmu, wymagająca odmiennego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. Z kolei mutyzm funkcjonalny, stanowiący znacznie częstszą kategorię, ma podłoże psychiczne. Jego przyczyny są związane z czynnikami psychologicznymi i emocjonalnymi, a nie z fizycznymi deficytami. Mogą to być patologie rodzinne, błędy wychowawcze, silne sytuacje stresowe, traumatyczne przeżycia, ale także współistniejące zaburzenia psychiczne. Mutyzm sytuacyjny, który jest blisko spokrewniony z mutyzmem wybiórczym, często rozwija się stopniowo i nie jest bezpośrednim skutkiem jednego, konkretnego traumatycznego przeżycia, lecz raczej nagromadzenia trudnych doświadczeń lub predyspozycji do lęku.